Uitgelezen?! maart 2025

Op de schop ….

Binnenkort beginnen ze weer, de eindexamens op onze middelbare scholen. Dit jaar gaan weer tegen de tweehonderdduizend jonge mensen er lekker voor zitten en tegenaan. Ze kunnen in allerlei vakken eindexamen doen, maar gelukkig moeten ze nog wel allemaal een examen Nederlands doen. Voor wat dat (nog) waard is, (nog) voorstelt, althans.

Ik heb het hier over het onderdeel literatuur en de leeslijst voor bij het eindexamen Nederlands van het vwo. Dit aan de hand van het, Toelichtingsdocument conceptexamenprogramma’s Nederlandse taal en literatuur – vmbo, havo en vwo, waarin de nieuwe voorstellen voor de eindexamens geformuleerd staan.

Opvallend is, dat het aantal te lezen boeken is ‘verhoogd’ (?). Bij het vwo was de minimumeis 12 boeken. Dat wordt 12 tot 14 boeken. Je hoeft er dus nog altijd maar 12 te lezen. Maar opvallend, alarmerend is, dat er minimaal 10 boeken oorspronkelijk Nederlandstalig moeten zijn. Waarom?    Zijn, als je 10 Nederlandstalige boeken op je lijstje hebt staan, de Nederlandstalige boeken al op?          Toch weer een achteruitgang van de Nederlandstalige literatuur.

Aanvankelijk behoorde alle literatuur van vóór 1880  tot de ‘historische literatuur’ en alles van daarna tot de moderne literatuur. Vwo-ers moesten minimaal drie literaire werken van vóór 1880 op hun leeslijst hebben. Nu wordt alle literatuur van vóór 1945 in de categorie ‘historisch’ ondergebracht. Voor het vwo staat er de nogal diffuse eis: ‘lezen van een ‘ruime selectie’ literatuur uit verschillende tijdvakken uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis tot 1945 in hertaling of bewerking’. Hoe kun je een ruime selectie maken uit de verschillende tijdvakken, wanneer je maar 12 literaire werken mag, moet of wil lezen?

Twaalf literaire tijdvakken en stromingen in de Nederlandse literatuurgeschiedenis noemen is niet moeilijk: Feodale Middeleeuwen; Late Middeleeuwen; Rederijkerstijd; Humanisme en Renaissance; Classicisme en Verlichting; Preromantiek, Romantiek en Biedermeier; Impressionisme, Naturalisme; Symbolisme; Modernisme en dan nog de literatuur van na 1945. Hoezo ‘een ruime selectie’? Voor een ‘ruime selectie’ is een leeslijst van 12 tot zelfs 14 werken véél te kort.

Dat vwo-leerlingen maar 12 boeken in zes jaar school hoeven te lezen, 2 per leerjaar, waarvan er ook nog een paar naar het Nederlands vertaald mogen zijn, getuigt in mijn optiek in onderwijsland van pure paniek, wanhoop, tegen beter weten in en wellicht ook van ‘het opgeven’.

Leerlingen zowel als docenten geven als voornaamste reden aan om vertaalde boeken op de lijst te zetten, het vergroten van de leesmotivatie. Hoezo? Waarom spreken TikTok-boeken jongeren aan? Kun je niet met een eigen aantrekkelijke presentatie en voorselectie van boeken dit probleem deels oplossen en er je voordeel mee doen? Trouwens, in het vmbo en de onderbouw mogen al langer vertaalde boeken gelezen worden, maar daardoor is de leesmotivatie dáár niet groter geworden en vervolgens ook in de bovenbouw niet groter geworden.                                                                              Jongeren noemen vaak nog als argument, waarom ze niet lezen: “Vroeger las ik best veel, maar nu, omdat het verplicht is, is de lol er voor mij vanaf.’ Dat is geen argument, maar een smoes. Alles wat je op school doet, c.q. leert, moet! Dus ook boeken lezen! Wat doe je op school? Waarom ga je naar school?

Ik ben ervan overtuigd, dat het vak Nederlands vanaf groep 1 van de basisschool tot en met 6 vwo en ook nog daarna flink op de schop moet. Dat jongeren niet of nauwelijks lezen ligt niet aan de boeken zelf of aan de taal waarin die geschreven zijn. Zelfs ook maar deels aan het verhaal of onderwerp in de boeken. Jongeren hebben een gebrek aan leeservaring en literaire competentie. Zij missen in grote mate: ‘het vermogen literatuur te lezen, te begrijpen en te waarderen. De vakdidactiek schiet tekort, waardoor literaire teksten en hoe je goede boeken kunt vinden veel te weinig aandacht krijgen. Een goed initiatief zou zijn, om de literatuur in de literatuurgeschiedenis, waarin die geschreven is, te plaatsen en … te lezen. Je gaat, je kunt een boek meer waarderen, wanneer je de ‘context’, waarin het geschreven is, kent en begrijpt. De context waarin een boek geschreven is hoeft daarom niet meer de context van de hedendaagse lezer te zijn …

Jan Thijssen (bestuurslid Literair Café Venray)