Uitgelezen?! februari 2021
Literatuur, Lectuur, wie zal ’t zeggen …….
We praten over literatuur alsof we weten waar we het over hebben? Hebben we allemaal over hetzelfde? Vragen, voortkomend uit deze ene vraag: Wat is literatuur en wat lectuur?
Dit onderscheid werd reeds in de middeleeuwen gemaakt: Teksten voor de hogere standen, ter leringhe en voor de lagere standen, ter vermaeck.
Een definitie: Met literatuur wordt in het algemeen bedoeld, het geheel van teksten, proza en dichtwerken, waarvan geoordeeld wordt dat ze universele waarden hebben en die erin slagen zich in vorm, inhoud en intentie te onderscheiden van andere esthetische geschriften.
De korte versie: *In de ruimste zin is literatuur de verzameling van alle teksten, die zowel in geschreven als in mondelinge vorm bijdragen aan en onderdeel zijn van de cultuur van een volk.
Een definitie: Lectuur wordt gekenmerkt door eenvoud: simpele verhaallijnen, oppervlakkig getekende personages, clichés en met weinig vernieuwends in schrijftechniek. De karakters zijn, stereotypen, die oppervlakkig blijven en niet veranderen in het verhaal.
De korte versie: *In de ruimste zin is lectuur de verzamelnaam voor alle geschreven teksten, die gelezen kunnen worden.
Beide zinnen met * zeggen globaal hetzelfde, lijkt me. Onderscheid maken tussen Literatuur en Lectuur lijkt overbodig. Toch zal menigeen Literatuur van de ‘rest’, (Lectuur) pulp, triviaalliteratuur, massaliteratuur of populaire literatuur, willen blijven (onder)scheiden. Wie dat zijn?
De schrijver: Deze wil met gebruikmaking van zijn kennis, ervaring op taalkundig en literair gebied, creativiteit, schrijvend in een stroming of traditie, een aansprekende, in mooi en correct Nederlands geschreven, een als Literatuur erkende tekst afleveren.
De uitgever: Deze kan een tekst als Literatuur in de markt zetten. Voorbeeld. De thriller, detective werd gezien als Lectuur. Maar, toen thrillers in goed en correct Nederlands geschreven werden en zich afspeelden in de onze alledaagse maatschappij met gewone mensen, werd dit genre door er ‘literaire’ vóór te zetten Literatuur.
De recensent of criticus: Deze bepaalt op basis van persoonlijke voorkeuren en willekeur of een tekst, literatuur is. Bij een kritiek of recensie moeten we wel steeds in het achterhoofd houden, dat ook dit uitsluitend de mening van slechts één lezer is en eveneens dat Literatuur aan mode(s) en wisselende waardering onderhevig is.
De literatuurwetenschapper en schoolboekschrijver: Deze maken door een auteur in een literatuur-geschiedenis, bloemlezing of schoolboek op te nemen van diens teksten literatuur. Ook hier spelen echter weer persoonlijke voorkeur, willekeur, mode en wisselende waardering een niet onbelangrijke en soms zelfs essentiële rol.
De boekverkoper: Deze kan door een tekst onder de vlag “Literatuur’ in diens winkel uit te stallen, de lezer op het juiste, gewenste been zetten. Die kan nu zonder schroom een boek van Lucinda Riley, Maeve Binchy of Elena Ferrante van de stapels ‘bestsellers’ pakken.
Libris en Bol.com: Deze gooien alle teksten, die ze aanbieden, in een pot en smelten deze samen tot Literatuur. Kijk op ‘Toptitels in de Literatuur’ van Libris en ‘Literatuurpagina’ van Bol.com. Op beider websites valt zo goed als het gehele aanbod boeken onder het kopje ‘Literatuur’. Bij Bol.com liefst 102.553 boeken.
De lezer? Deze hoeft zich niet (af) te vragen of een tekst, die hij leest Literatuur is. Voor de lezer gaat het om het antwoord op deze vraag. Wat doet deze tekst mij en wat vind ik van deze tekst? De lezer kan gerust uitgaan van: Literatuur is alles wat geschreven wordt. Lectuur alles wat gelezen wordt, En, zonder lezers geen schrijvers en zonder schrijvers geen lezers.
Jan Thijssen (Bestuurslid Literair Café Venray)